Michiel van Erp: uur 3 - a podcast by NPO Radio 1 / VPRO

Hij werd bekend als chroniqueur van Nederland en vergeleken met Bert Haanstra. In zijn werk houdt hij de kijker als het ware een lachspiegel voor. In 2009 toonde Van Erp zich van een andere kant met de film ‘Angst’ waarin hij het dagelijks leven van mensen met een angststoornis registreerde. Lotje Ijzermans praat met Michiel van Erp over mededogen, ironie en een vleugje venijn. -------------------------------------------- Samenvatting Michiel van Erp UUR 1 Het begon in het hier? – de film die hij nu aan het maken is en die al over twee weken op televisie moet, over Rotterdam en de Tour de France. TV Rijnmond wilde graag zien hoe Rotterdam het zou houden onder de komst van de tourorganisatie die de stad voor een paar dagen overnam. Nou Rotterdam hield zich prima en hij maakte er een groter verhaal van: van oude wielrenners die hun helden van nu en vroeger zien. Meteen ging het over het werk van een documentairemaker. Van Erp ziet zijn hoofdpersonen pas op het moment dat hij gaat filmen – voor die tijd zijn alleen de researchers langs geweest, die het voorbereidende werk doen, er is al bedacht welke handelingen de mensen zullen doen, wat ze zullen vertellen. Maar toch zorgt van Erp ervoor dat er ook weer juist andere dingen gebeuren, het onverwachte, spontane. Hij haalt mensen uit de handeling die ze aan het doen zijn, en vraagt naar iets heel anders. Dan kan je de echte emotie te pakken krijgen, dat zijn de momenten die in de film komen. Het is een trukendoos, zegt hij, maar het is sowieso nooit de werkelijkheid. Er is een camera, er is licht, en ik laat mijn werkelijkheid van die mensen zien, zegt hij. De interviewster zegt dat dat per definitie manipulatie is – néé manipulatie nee, zegt hij fel. Uiteindelijk komen ze samen uit op de omschrijving van waardevrije manipulatie, het hoeft niet per se. Er zijn documentairemakers die acteurs inhuren – dat zou hij nooit doen, ‘ik heb daar niks mee’’, zegt hij. Hij vindt het al vervelend als mensen een stukje naar links moeten van de cameraman vanwege het licht. Hij laat mensen ook nooit iets over doen. Maar je doet je wel onnozeler voor dan je bent, merkt de interviewster op. Dat is dat ironiserende, bijvoorbeeld in die eerste serie die zijn stijl zette, ‘Lang Leve….’ Zelf vind hij het nog steeds ontroerende portretten, al ziet hij ook wel dat hij toen erg voor de ironie ging, en nu meer voor de emotie. Al hoewel: Pretpark Nederland uit 2006 was toch ook zo’n film waar de hele zaal dubbel van het lachen lag bij de premiere en de beide hoofdpersonen, de organisator van een Chocoladefestival en de bedrijfsleider van Bataviastad, helemaal niet begrepen wat er nou zo grappig was. Maar zich toch ook helemaal niet vervelend of slecht behandeld voelden. Wat is nou de functie van ironie, is de vraag. Dat is zelfspot, komt er als beslist antwoord, je herkent als kijker ook jezelf. Je houdt mensen een spiegel voor. Ik ben een goedaardige parasiet, zo omschrijft van Erp het, ik maak gebruik van mensen en situaties maar goedaardig. Al krijgt hij soms complimenten van buiten op zijn werk juist vanwege zijn geslepenheid, zijn valsigheid – dat hij zo meedogenloos juist de grappige mensen en hun strijd in het leven laat zien. Het laatste deel van dit eerste uur verbleven we in het gezin van Erp in Eindhoven in de jaren 60 en 70. De vader die de enthousiaste eigenaar was in een kleine muziekwinkel en een orkest had opgericht, en die stap later in zijn leven had gezet omdat hij dat zo héél graag wilde. De vader die het voorbeeld heeft gegeven aan zijn zoon om een droom na te jagen – en dat zijn ook precies de mensen die hij graag filmt, mensen met een droom. UUR 2 Zijn eerste droom in zijn werkzaam leven was om acteur te worden – maar hij werd afgewezen voor de theaterschool en toen ging hij maar studeren aan de TU, hij werd productontwerper. Na die studie werd hij alsnog acteur, bij een jeugdtheater in Den Haag. Na vier jaar acteren besloot hij dat hij middelmatig was als acteur, en er dus zijn geld niet mee kon verdienen. En toen kwam hij bij de jeugdprogramma’s van de VPRO tv terecht en merkte hij meteen dat hij veel gelukkiger was achter een camera dan als acteur. Hij wilde zijn werkelijkheid laten zien. Met de Hollandse volksaard als specialiteit. De kleine man, wie hij ook maatschappelijk is. En het filmen van die werkelijkheid is een gevoelsmatig proces, niet zo bedacht, geconstrueerd, wil hij nog even toevoegen, het is niet alleen een trukendoos. Neem die serie Welkom in Nederland, die gaat over Nederlanders die zich inzetten voor de Nieuwe Nederlanders. Waarbij het hem vooral opviel hoeveel mensen doen. Zo werd hij geraakt door twee vrouwen in het Gooi die zich hebben ontfermd over het gezin van een Iraanse vluchteling van wie de vrouw weggevallen was. Dat grenzeloze helpen, dat raakte hem. De interviewster zag toch ook weer de ironie, de vrouwen met hun knuffelallochtoon, en was die ene niet gewoon verliefd op die man? Zo’n vraag zou ik nooit stellen, zegt van Erp, maar ik monteer het wel zo dat jij dat kan denken. Maar ik oordeel niet. Ik laat gewoon zien wat ik gezien heb. Van Erp heeft inmiddels ook een flink aantal films gemaakt rond het koningshuis. Wat er achter de schermen gebeurde bij de uitvaart van Prins Claus. Een film over de voorbereidingen op Koninginnedag in Katwijk, die voor de grote dag werd uitgezonden en die de Koningin zelf gezien bleek te hebben. En waarover ze zei: eens maar nooit meer, want Koninginnedag moet een sprookje blijven. Van Erp is ervan overtuigd dat Beatrix bewust niet uit haar eigen glazen doos stapt. Zij denkt echt dat er een sprookjeswerkelijkheid bestaat omdat wij met z’n allen die facade blijven ophouden. Weg ermee, met dat koningshuis?is de vraag, nou nee, dat ook niet, maar dat gesloten gedoe achter de schermen, daar houdt van Erp niet zo van. Het gaat over het portret van de fotograaf Erwin Olaf, waarin die vrij lang gaat huilen als het over zijn mogelijke dood gaat. Hoe zit ik daarbij?, vraagt de filmer zich af, dat is heel dubbel, ik wil hem troosten, maar dat doe ik niet, ik let ook op het kader, het licht, en ik stel wat vragen om hem langer te laten huilen, waarvan ik weet dat ik die vragen eruit zal knippen. Over manipulatie gesproken! Zegt ie met een lach. Zou jij jezelf door jou zelf laten portretteren, is de vraag. Néé. Zegt hij meteen - zonder nadenken. Van Erp noemt zichzelf een gelukkig man, gelukkig in zijn werk, twee jaar geleden getrouwd met de man waar hij al 25 jaar mee is, en vader van een pleegzoon Joey, die op zijn 14-de bij hen kwam wonen, en die zelf een moeder had die niet voor het geluk in de wieg gelegd was. ----------------------------------- Wie is Michiel van Erp? Hij maakte verschillende kinderprogramma's, maar zijn carrière kwam pas goed op gang toen hij in 1996 voor de VARA, de serie Lang Leve... ging maken; een reeks televisiedocumentaires, waarin gewone mensen op een buitengewone manier werden geportretteerd. Van Erp vestigde daarmee naam als chroniqueur van Klein Nederland, een regisseur die de dagelijkse struggle van de gewone mens verbeeldt, in portretten vol mededogen en ironie. Geboren, in 1963, en getogen in Eindhoven, waar zijn ouders een muziekwinkel dreven. Hij studeerde industriële vormgeving aan de TU in Delft - dat was hij gaan doen toen hij te jong bevonden werd voor de acteursopleiding waar ie graag naartoe wilde. Na zijn afstuderen aan de TU werkte hij alsnog een aantal jaren als acteur en via het theater kwam hij bij de televisie terecht. Na Lang Leve... volgden er meer series: Ons Genoegen en Op Avontuur, en ook films, bijvoorbeeld Vergeet mij Niet, over de Zangeres Zonder Naam. Het theater bleef ook trekken, en hij debuteerde in 2001 als regisseur bij theatergezelschap Mug Met De Gouden Tand. Later werd hij daar artistiek leider, samen met goede vriend Frank Houtappels, en Mug oprichters Joan Nederlof en Marcel Musters. Zijn echte roeping bleek toch De Documentaire. Hij maakte indruk met Op Handen Gedragen, de film over de voorbereidingen op de begrafenis van Prins Claus. Er volgden successen als Pretpark Nederland, Angst, en vorig jaar: Beatrix, Majesteit. Allemaal producties van de Familie, het bedrijf dat hij in 2003 samen met Monique Busman oprichtte. Identiteit en ironie, fictie en non fictie, angst en vergankelijkheid – dat zijn zo een paar begrippen die ongetwijfeld besproken zullen worden in dit Marathongesprek.

Further episodes of Het Marathoninterview

Further podcasts by NPO Radio 1 / VPRO

Website of NPO Radio 1 / VPRO